Bir çox ölkə adları dilə, tarixə və mədəniyyətlərarası təmaslara əsaslanır. Yaponiyanın adı da bu qaydadan kənar deyil. Dünyanın əksər yerlərində “Japan” deyildiyi halda, Azərbaycan da daxil olmaqla postsovet ölkələrində “Yaponiya” termini işlədilir. Bu fərqin arxasında çox maraqlı tarixi hadisələr dayanır. Gəlin bu suala cavab verək: Niyə biz “Japan” yox, “Yaponiya” deyirik?

Yaponiyanın öz adı: Nihon və Nippon

Əvvəlcə Yaponiyanın öz adından başlayaq. Ölkənin yapon dilində adı “日本” (Nihon və ya Nippon) kimi tələffüz olunur. Bu sözlər “günəşin mənbəyi” mənasını verir, yəni “gündoğar ölkə“. Çünki Yaponiyanın Asiyanın şərq ucunda yerləşməsi və Çin və Koreya kimi qonşu ölkələrə görə “günəşin çıxdığı yer” kimi tanınması onun bu adı qazanmasına səbəb olub. Bu ad VII əsrdə Yaponiyanın rəsmi sənədlərində ortaya çıxdı və o zamandan bu yana istifadə olunur.

Cipangu: Avropalıların Yaponiyanı kəşfi

Avropalıların Yaponiyanı tanıması daha sonrakı dövrlərə təsadüf edir. İlk dəfə XIII əsrdə məşhur səyyah Marko Polo Çinə səyahəti zamanı Yaponiyadan “Cipangu” kimi bəhs edir. O, Yaponiyanı zəngin qızıl resursları ilə tanınan bir ada kimi təsvir edirdi. Polo, Çində Yaponiyaya verilən adın mandarin dilindəki versiyasını mənimsəmişdi. Bu ad Nihon/Nippon sözünün çin dilində fonetik tələffüzü olan “Cipangu” ya da “Jipang” idi. Marko Polonun səyahət qeydləri sayəsində Avropada Yaponiyanın adı ilk dəfə bu şəkildə məşhurlaşdı .

Portuqaliyalıların ticarəti və “Japan” adının Avropaya yayılması

XVI əsrdə Portuqaliyalılar Asiya ilə geniş ticarət əlaqələri qurmağa başladılar. 1543-cü ildə onlar Yaponiyaya çataraq, Asiya ilə olan əlaqələrini genişləndirdilər. Portuqaliyalılar, Çində öyrəndikləri “Cipangu” adını öz dillərinə uyğunlaşdıraraq “Japão” adını yaratdılar. Bu söz daha sonra digər Avropa dillərinə keçdi və ingilis dilində “Japan” formasında yayıldı. Yəni “Japan” adının kökü, Asiya-Avropa ticarət yolları vasitəsilə portuqaliyalıların təsiri ilə formalaşıb.

Rusların Yaponiyanı kəşfi və “Yaponiya” adının yayılması

XVIII əsrin sonunda, Rusiyalı səyyahlar və ticarətçilər də Asiya ilə əlaqələr qurmağa başladılar. Onlar da Yaponiyaya səfər etdikdə ölkəyə öz dillərinə uyğun olaraq “Япония” (Yaponiya) adı verdilər. Ruslar bu adı Çin və Koreya dillərində istifadə olunan formalar əsasında yaratdılar. XIX əsrin əvvəllərində Rusiya ilə Yaponiya arasında əlaqələr daha da genişləndi və “Yaponiya” adı rəsmi olaraq Rusiyanın xəritələrinə daxil edildi.

Sovet İttifaqının yaranmasından sonra rus dili postsovet respublikalarında əsas dilə çevrildi və bir çox terminlər, o cümlədən ölkə adları rus dilindən alındı. Azərbaycanda və digər türk dillərində “Yaponiya” adının geniş yayılması da məhz bu dövrə təsadüf edir .

Azərbaycan dilində Yaponiyanın “Yaponiya” adlandırılması, əsasən, Sovet İttifaqının təsiri ilə bağlıdır. Sovet dövründə rus dili rəsmi dövlət dili idi və bir çox beynəlxalq terminlər, coğrafi adlar rus dilindən türk dillərinə keçdi. “Japan” adının yerinə “Yaponiya” forması da bu dövrdə dilimizə daxil oldu və geniş yayıldı. Postsovet məkanında ölkələrin əksəriyyətində hələ də bu forma istifadə olunur.

Dilin tarixi və mədəniyyətlərarası təmaslar

Bu cür terminoloji fərqlər, dillərin və mədəniyyətlərin bir-birinə təsirini göstərir. Bir tərəfdən, Avropalıların ticarət yolları və səyyahlar vasitəsilə Yaponiyaya verdikləri ad “Japan” kimi formalaşdı, digər tərəfdən isə Rusiya və Sovet dövrünün təsiri ilə türk dillərində “Yaponiya” adı qəbul edildi. Bu, dilin tarixi inkişafını, mədəniyyətlərarası əlaqələrin və siyasi təsirlərin gücünü açıq şəkildə nümayiş etdirir.

Müəllif : Gülşən Cabbarlı

(Müəllif hüquqları qorunur. Web saytda verilən hər hansı bir informasiyanın kommersiya xarakterli bütöv və ya hissəli şəkildə nüsxələnməsi qəti qadağandır. Verilən bütün məlumatlar istifadəçilərin şəxsi istifadəsi  üçün nəzərdə tutulub)